Ол-а, “Нотавон кўнгилгақўтир жомашов” деб шуни айтадилар-да. Қассоб ошнамизга она тарихдан икки сатр жой керакмиш. Э, одамзоднинг орзу-армонларига гап йўқ. Умри бир тутамгина бўлсаям, барибир абадийликка андармон бўлади. Номини келажакда жаранглатиш учун нималарга қўл уриб, қайси кўчага кирмайди, дейсиз. Биров абадиятда қолиш учун дарё-дарё қон оқизади, кимдир шаҳарлар барпо қилади. Яна кимдир етти мучали соппа-соғ бўлатуриб, кўзи очиқлигида ўзига ҳашаматли дафиналар қуради. Миср фиръавнлари, Мексикадаги атстекларларнинг пирамидалари, Ўрта Шарқ, Осиёдаги кўпдан-кўп мақбаралар, Фарангистондаги пантеонлар фикримизга яққол мисолдир. Бу дабдабали иншоотларни қуришдан мақсад битта- қабрга кўмилганларнинг номини асрдан-асрга кўчириш.

Худотерслик авжига чиққан XX асрда эса абадият васвасасининг янги кўриниши пайдо бўлди. Ҳайвону паррандаларнинг ичак-чавоғи қуғурилиб, кейин тулуп ҳолида ҳалойиққа намойиш этилганидек, баъзи бир давлатларнинг раҳбарлари ўлимидан кейин мўмиёланиб, уларни ойна остидан “кўз-кўз” қилиш урфга кирди. Замонавий супер-маркетнинг музхонасини эслатувчи бу кошоналарни мавзолейлар деб атай бошладик. Натижада муқаддас китобларда ёзилган “Тупроқдан пайдо бўлган тупроққа қайтиши керак” деган кўҳна ҳақиқат жўнгина сафсатага айланди.

Ўша пайтлар шоҳона дафинада ётганларнинг шон-шуҳрати мол-дунёси банкларга сиғмайдиган йирик корчолонлар, димоғидан эшакқурт ёғиладиган киборлар, бурнига хода етмайдиган такаббур мансабдорларни тинч қўймаслиги тайин эди. Шу сабабли қабристонларда “Кимнинг сағанаси бойроқ?” деган манманлик кучайиб кетди. Инсонларнинг сўнги манзили очиқ ҳаводаги чинакам музейларга айланди. Юқори маҳорат билан ишланган ҳайкаллар, барелъефлар ва ёдгорлик тошларини кўргазма залларига қўйилса ҳеч кимнинг ҳақи кетмасди.

Одатда зарарли урфлар тумовдек юқувчи бўлади. Улар бегона ўтдек тез илдиз отиб, тез палак ёзади. Насронийлар, провославлар қабристонларидаги дабдабабозлик аста-секин мусулмонларнинг қабристонларига ҳам кўча бошлади. Агар шунга иқрор бўлмоқчи бўлсангиз, катта шаҳарлардаги хоҳлаган қабристонга қадам ранжида қилинг. Қабрларни безашда ўзларини “янги ўзбеклар” деб атайдиганларнинг олдига тушиш қийин. Улар реклама ва сохта обрў орттириш йўлида яқинларининг мозорини чинакам “санъат намунаси”га айлантиришдан қайтишмайди.

Ўтган йили янгича фикрлаб, янгича усулда пул топадиган бир арбобнинг отаси бандаликни бажо келтирди. Дафн маросими, татар биродарларимиз айтганидек, ажабтовур “Сабантўй”га айланди. Бир неча жойга ерўчоқлар қазилди. Саккиз қулоқли дошқозоналрда турли таомлар ланғиллаб қайнади. Маъракага келганлар чумолидек беҳисоб эди. Қиру адирларга машина сиғмай кетди. Етимча арбобнинг қариндошув хешлари бургадек роса урчиган экан. Шу сабабли маросим аччиқ ичакдек уч кунга чўзилди. Шўрлик марҳум тириклигида бундай иззат икромнинг юздан бирини ҳам кўрмади. Сабаби қора меҳнатда суяги қотган ота ҳаводан пул ясайдиган ўғил билан сираям чиқиша олмасди.

Маъракада уддабурон етимча арбобга катта имконият туғдирди. У таъзияда “Қўл узатиш”га қараб кимнинг дўст, кимнинг душман, кимнинг шунчаки улфат эканини билиб олди. Бу манманликнинг ибтидоси эди, холос. Арбоб, Отасининг “қирқини” ҳам “гумбурлатди”. Марҳумнинг тупроғи ўтиргач, яна қасир-қусур, яна тасир-тусур жўрлигида улкан гранит тош кран машина ёрдамида мозорга ўрнатилди. Аммо хотира тоши яхшилаб ўрнашмасдан, кўз кўриб қулоқ эшитмаган ғавғо бошланди. Қабртош ўрнатувчилар кайфда адашиб, нархи икки миллионлик сағана тошни бегона аёлнинг қабрига қўндириб кетишган экан. Турган гапки, ҳалиги марҳуманинг болалари вафотидан сўнг оналари эркак кишига айланишини ҳечам исташмасди. Кейин бўлди жанжал, бўлди томоша. Натижада етимча арбобнинг обрўйи пўст ташлади. Жанжалнинг улғайиб кетишидан чўчиб, дарҳол этак ёпди қилди. Ўлимидан сўнг жинси ўзгартирилишига баҳай қолган марҳуманинг меросхўрлари оғзини сувади. Ўзини иснодга қўйган хотира тошни жойига қайтарди. Бу латифа ёки чойхона ҳангомаси эмас, балки сизу биз яшаб турган ҳаётда юз берган кулгили, лекин аччиқ ҳақиқатдир.

Муқаддас Ҳадису Шарифларда ҳазрати Пайғамбаримиз (С.А.В.) “Мусулмонларнинг қабрларида бирон белги бўлиши керак”, дея марҳамат қилганлар. Шоҳона эҳромлар эмас, балки кичик белги, холос. Сўнги манзилдаги камтарликни америкаликлардан ўрганса арзийди. Аҳолисининг ўн мингтасидан биттаси миллионер ёки миллиардер бўлган бу мамлакатда, агар дабдабабозлик ружу қўйилганда АҚШ аллақачон муҳташам қабристонлар юртига айланган бўларди.

Интернет хабарларига қараганда, аксарият жойларда хоҳ бой, хоҳ фақир бўлсин америкаликнинг қабрига рақамланган кичик бетон устун ўрнатилади. Устун қабристон маъмуриятининг ҳужжатида хатланади. Ана шу ҳужжат асосида ким қаерда ётганлигини билиб олаверасиз.

Аммо айрим қабристонларимиздаги аҳволни кўриб, ёқа тутасиз. Қабристон манманлик майдонига айлантирилган. Қабрларни кимўзарга безатишаяпти. Афсуски, марҳумларга зебу забар, безакларнинг кераги йўқ. Улар бу дунёдан ўз ажрларини олиб бўлишди. Абадийлик васвасаси эса инсоннинг тириклигида қилган яхши ва ёмон амаллари билан ўлчанади ва ўзининг баҳосини олади.

Абдурасул Муродов